 |
| "स्वराज्य हा माझा जन्मसिद्ध हक्क आहे आणि तो मी मिळवणार!" — या बोधवाक्याचा उद्घोष करत लोकमान्य बाळ गंगाधर टिळकांनी जनतेमध्ये स्वातंत्र्याची भावना चेतवली. हा चित्रदृश्य त्या ऐतिहासिक क्षणाचे वास्तवदर्शी दर्शन घडवतो. |
🗣️ लोकमान्य टिळकांविषयी सविस्तर भाषण
सन्माननीय प्रमुख उपस्थित, आदरणीय शिक्षकगण, आणि माझ्या प्रिय मित्रमैत्रिणींनो,
आज मला आपल्या सर्वांसमोर भारतरत्नाच्या मानकरीपदाला पात्र असणाऱ्या, स्वराज्याच्या घोषणेला प्राण फुंकणाऱ्या, सामाजिक क्रांतीचे शिल्पकार – लोकमान्य बाळ गंगाधर टिळक यांच्याविषयी काही शब्द सांगण्याची संधी मिळत आहे, ही माझ्यासाठी अतिशय सन्मानाची आणि अभिमानाची बाब आहे.
🔹 टिळकांचे बालपण व शिक्षण
बाळ गंगाधर टिळक यांचा जन्म २३ जुलै १८५६ रोजी रत्नागिरी जिल्ह्यातील चिखली गावात झाला. त्यांचे वडील गंगाधर टिळक हे संस्कृतचे उत्तम पंडित होते. टिळक लहानपणापासूनच अत्यंत बुद्धिमान, स्पष्टवक्ता आणि आत्मभिमानी होते. त्यांच्या बोलण्यातील आत्मविश्वास लहान वयातही सर्वांना भुरळ घालायचा.
त्यांनी पुण्यातील डेक्कन कॉलेजमधून गणित विषयात पदवी प्राप्त केली. नंतर एलएल.बी. (कायद्याची पदवी) घेतली. त्यांनी आपले संपूर्ण आयुष्य समाजासाठी आणि देशासाठी वाहून दिले.
📰 पत्रकारिता आणि लेखणीचा प्रभाव
टिळकांनी 'केसरी' (मराठी) आणि 'मराठा' (इंग्रजी) ही दोन वृत्तपत्रे सुरू केली. या वृत्तपत्रांतून त्यांनी ब्रिटिश सरकारच्या अन्यायकारक धोरणांवर तीव्र टीका केली. त्यांच्या लेखणीत एक प्रकारची ज्वाला होती – जी सामान्य माणसाच्या मनात स्वातंत्र्याची ज्योत पेटवत होती.
टिळकांचे लेखन केवळ माहिती देणारे नव्हते, ते जनतेला जागृत करणारे आणि कृतीकडे प्रवृत्त करणारे होते. त्यामुळेच सरकारने त्यांना अनेक वेळा कारावासात टाकले, पण त्यांच्या विचारांना कुणीही रोखू शकले नाही.
🔥 "स्वराज्य हा माझा जन्मसिद्ध हक्क आहे"
टिळकांचे सर्वात प्रसिद्ध आणि प्रेरणादायक वाक्य म्हणजे – "स्वराज्य हा माझा जन्मसिद्ध हक्क आहे आणि तो मी मिळवणारच!" हे वाक्य ऐकताच संपूर्ण भारतात क्रांतीची लाट उठली.
त्यांच्या या घोषणेमुळे स्वातंत्र्य ही गोष्ट स्वप्न न राहता ती सर्वसामान्य जनतेच्या मनात शक्य वाटू लागली. त्यांनी आधीच्या नरमवर्णी नेत्यांपेक्षा अधिक आक्रमक धोरण स्वीकारले. यामुळेच त्यांना भारतीय स्वातंत्र्यलढ्याचे जनक मानले जाते.
🎉 सार्वजनिक गणेशोत्सव आणि शिवजयंती
टिळकांनी गणेशोत्सवाला सार्वजनिक स्वरूप दिले. त्याआधी हा उत्सव घरापुरताच मर्यादित असे. पण टिळकांनी हा उत्सव सामाजिक एकतेचे आणि राष्ट्रीय विचारांचे माध्यम बनवले. लोक एकत्र आले, विचारांची देवाणघेवाण झाली आणि स्वातंत्र्याचा संदेश पोहोचला.
त्याचप्रमाणे त्यांनी शिवजयंती साजरी करण्यास सुरुवात केली. छत्रपती शिवाजी महाराजांचे चरित्र सांगून त्यांनी युवकांना प्रेरित केले. या उत्सवांनी लोकांमध्ये संघटन आणि आत्मभिमान निर्माण केला.
📚 शिक्षणाची महती आणि कार्य
टिळक हे शिक्षणतज्ज्ञही होते. त्यांनी न्यू इंग्लिश स्कूल आणि पुढे फर्ग्युसन कॉलेज स्थापन केले. त्यांचा विश्वास होता की – शिक्षण हेच राष्ट्र उभारणीचे मुख्य साधन आहे.
त्यांनी अशा शिक्षणपद्धतीचा आग्रह धरला, ज्यामुळे विद्यार्थी फक्त परीक्षेसाठी न शिकता, देशासाठी विचार करतील. त्यांनी आधुनिक शिक्षणात भारतीय संस्कृतीचे बीज पेरले.
⛓️ मंडाले तुरुंग आणि गीता रहस्य
ब्रिटिश सरकारने टिळकांना देशद्रोहाच्या आरोपाखाली सहा वर्षांची शिक्षा दिली आणि त्यांना बर्मामधील मंडाले तुरुंगात पाठवले. मात्र तिथेही त्यांनी आपल्या विचारांचा प्रवाह थांबवला नाही.
मंडाले तुरुंगात त्यांनी 'श्रीमद्भगवद्गीता'वर आधारित 'गीता रहस्य' हे ग्रंथलेखन केले. या ग्रंथात त्यांनी कर्मयोगाची महती सांगितली. हे ग्रंथ आजही मार्गदर्शक ठरतात.
🤝 टिळकांचे राजकीय सहकारी आणि मतभेद
टिळक हे भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेसचे एक महत्त्वाचे नेते होते. त्यांनी 'लाल, बाल, पाल' या त्रिकुटाचा भाग म्हणून स्वातंत्र्यलढ्यात पुढाकार घेतला. जरी सुरवातीला काँग्रेस नरमपंथी होता, तरी टिळकांनी तीव्र भूमिका घेऊन **'गरम पंथीय' गटाची स्थापना** केली.
गोपाळ कृष्ण गोखले, महात्मा गांधी, अनीबेसंट यांसोबतही त्यांनी काम केले. त्यांनी अनीबेसंट यांच्यासोबत **'होमरूल लीग'** सुरू केली – जे भारताला स्वशासन मिळवून देण्यासाठी मोठा टप्पा होता.
🕊️ टिळकांचे विचार व वारसा
टिळकांचे विचार आजही ताजे आणि प्रेरणादायक वाटतात. त्यांनी धर्म आणि राष्ट्र यांचा समन्वय साधला. त्यांचे जीवन म्हणजे कर्म, संघर्ष आणि देशसेवेचे उत्तम उदाहरण आहे.
त्यांच्या विचारांमधून स्वाभिमान, कर्तव्यबुद्धी, आत्मबल आणि सामाजिक बांधिलकी हे सर्व गुण दिसून येतात. त्यांनी अनेकांना प्रेरणा दिली – अगदी गांधीजींनाही.
⚰️ टिळकांचा मृत्यू आणि अमरत्व
टिळकांचे निधन १ ऑगस्ट १९२० रोजी झाले. त्यांच्या मृत्यूमुळे संपूर्ण देश शोकाकुल झाला. गांधीजींनी त्यांना "आधुनिक भारताचा निर्माता" असे संबोधले.
आजही टिळकांचे कार्य, विचार आणि योगदान यामुळे ते भारतीय इतिहासात अमर आहेत. प्रत्येक भारतीयाच्या मनात त्यांच्याविषयी अपार आदर आणि कृतज्ञता आहे.
🔚 उपसंहार
माझ्या प्रिय मित्रमैत्रिणींनो,
लोकमान्य टिळक हे केवळ स्वातंत्र्यवीर नव्हते, ते समाजसुधारक, शिक्षणतज्ज्ञ, धर्मविचारक आणि राष्ट्रनायक होते. त्यांचे जीवन म्हणजे त्याग, निष्ठा आणि प्रेरणादायी संघर्षाची शिदोरी आहे.
आज आपण सर्वांनी त्यांच्या आदर्शावर चालण्याचा संकल्प केला पाहिजे. आपली कर्तव्यदक्षता, सामाजिक जाणीव आणि देशप्रेम यांद्वारे आपण त्यांना खरी आदरांजली वाहू शकतो.
चलो, टिळकांच्या विचारांचा वारसा पुढे नेऊया. त्यांच्या स्वप्नातील भारत घडवूया!
धन्यवाद! जय हिंद! वंदे मातरम्!
तुम्हाला हे भाषण उपयोगी वाटले का? कृपया खाली कमेंट करा, शेअर करा आणि आमच्या ब्लॉगला फॉलो करा!
अधिक वाचा ➤ स्वातंत्र्य दिन – मराठी भाषणमराठी भाषण वाचण्यासाठी खालील बटणावर क्लिक करा
भाषण संग्रह पहा
